گفتمان، هویت و مشروعیت

گفتمان، هویت و مشروعیت

خود و دیگری در بازنمایی های برنامه ی هسته ای ایران

مجید خسروی نیک

دانشگاه نیوکاسل

شاخص های خرد زبانشناختی و کلان استدلالی در مورد مشروعیت یا عدم مشروعیت برنامه هسته ای ایران کدامند؟ رویکرد گفتمان شناسی انتقادی چگونه می تواند در یک زمینه مقایسه ای اعمال شود. بستر سازی اجنماعی سیاسی و رسانه ای چگونه در تاویل پیام ها ی متن تاثیر می گذارد؟ این سوال هایی است که کتاب تازه مجید خسروی نیک در تلاش به یافتن پاسخ برای آنهاست.

کتاب حاضر توضیح می دهد که چرا مسئله برنامه هسته ای ایران ممکن است در گفتمان های مطبوعات ایران و بریتانیا دریافت های متفاوتی داشته باشد. کتاب گفتمان های مستقر در ایران را تبین می کند و تحلیل متون  را در آن زمینه ارائه می نماید. بدین ترتیب، کتاب خلاهای موجود در فهم غرب از مسئله هسته ای ایران و تفاوت های موجود در فهم ها و استدلال های کلان داخل ایران را دسته بندی و مطرح می کند. نویسنده تلاش می کند با انتخاب روزنامه های مختلف در ایران و بریتانیا تفاوت های موجود در رویکردهای اجتماعی سیاسی در دو کشور را پوشش دهد تا بتواند به تحلیلی متوازن دست یابد. کتاب نوعی روش شناسایی کلی برای مطالعات انتقادی گفتمان به دست می دهد که به دقت در شکل گیری و ترتیب فصل ها و موضوعات مورد توجه قرار گرفته است.

بر اساس این شمایه کلی مطرح شده، کتاب به صورت لایه ای تحلیل داده ها و متن ها را در دو بستر رسانه و بافت فرهنگی سیاسی به انجام می رساند. بدین ترتیب فصلی از کتاب به زمینه رسانه و روزنامه نگاری در ایران و بریتانیا می پردازد که طی آن تاریخ، شرایط و مشکلات روزنامه نگاری در دو کشور به صورت نقادانه بررسی می شود. فصل جداگانه ای به تاریخ و عوامل شکل گیری گفتمان های موثر مستقر در ایران می پردازد. به عنوان یک اثر در حیطه تحلیل های زبانشناسانه کتاب در ۴ فصل جداگانه به تحلیل دقیق و جزء به جزء داده های زبانی که از چهار روزنامه کیهان، شرق،  تایمز و گاردین برگرفته شده اند می پردازد.

کتاب حاضر نتیجه ی تحقیقی انتقادی در مورد شیوه های فراخوانی و انعکاس گفتمانهای خودی (ملی) و دیگری در گزارشات مطبوعاتی مرتبط با یکی از مهمترین مناقشات سیاسی بین المللی است. علاوه بر موضوع بهنگام و مهم تحقیق، کتاب حاضر نمونه ای ساختاری جهت انجام مطالعات انتقادی گفتمان ارائه می دهد. مباحث نظری و روش شناسی که به صورت مبسوط در کتاب مطرح شده اند می تواند به صورت فصل های جداگانه برای موضوعات تحقیقی مختلف به کار آیند.

مطالعه موردی این کتاب برنامه هسته ای ایران است. نویسنده در این راستا تحلیل متنی، مطالعات مقایسه ای و بافت سازی های سیاسی اجتماعی گسترده ای را برای بررسی هویت سازی مشروعیت در گزارشات مطبوعاتی انجام داده است.

علاوه بر ارائه گزارش جامعی از نظریه و روش در گفتمان شناسی انتقادی، کتاب بحث هایی مفصل و ارزشمندی را نیز در خصوص فعالیت های روزنامه نگاری در ایران و بریتانیا مطرح کرده، بینش عمیقی نسبت به تحولات تاریخی عرضه می کند. در مرحله بعد، روزنامه های مهم ملی و اثر گذار از هر دو کشور از لحاظ محتوا و راهبردهای خرد – زبانشناختی و کلان- گفتمانی به شکلی انتقادی تجزیه و تحلیل شده اند.

این کتاب همچنین مباحث مهمی را در رابطه با اهمیت نگاه بینارشته ای مطرح می کند  کتاب به عنوان تحقیقی ذاتاً بینارشته ای می تواند مورد توجه حوزه های مختلف علوم اجتماعی انتقادی و به ویژه رشته های زبانشناسی، مطالعات رسانه، ارتباطات، روزنامه نگاری و علوم سیاسی (روابط بین الملل) قرار گیرد.

دکترجان ریچاردسون استاد و محقق ارشد از دانشگاه لوفابارو کتاب جدید مجید خسروی نیک را «تحلیلی دقیق، انتقادی و مفصل از شیوه های بازنمایی برنامه هسته ای ایران در روزنامه های بریتانیا و ایران» می داند و نتیجه تحقیق را «تحلیلی قانع کننده و روزآمد از فرایند و محصول روزنامه نگاری»، می شمارد که «خوانندگان را وا می دارد با دقت بیشتری در باره شیوه های برخواسته شده مسائل عمده سیاسی بیاندیشند».

پروفسور تیون ون دایک استاد برجسته در حیطه مطالعات انتقادی گفتمان عقیده دارد که کتاب حاضر «دانش سیاسی اجتماعی و تاریخی مربوطه به پیشینه برنامه هسته ای ایران و رسانه های ایران و بریتانیا را با تسلط نظری بر مطالعات انتقادی گفتمان و تحلیل انتقادی و نظاممند گفتمان خبری به هم آمیخته و تحلیلی بی نظیر و مقایسه ای» ارائه می دهد.

پروفسور دیوید میچین استاد دانشگاه اربرو معتقد است که رویکرد کتاب  «دقیقا همان شیوه ای است که تحلیل انتقادی گفتمان باید دنبال کند : تحلیلی انتقادی، دقیق، و ماهرانه که در کنار تبحری عالمانه نسبت به بافت سیاسی- اجتماعی خاص و مربوطه قرار می گیرد».